Nepnieuws is geen nieuw fenomeen

Gezien de grote hoeveelheid informatie die we dagelijks consumeren, zijn we geneigd om oppervlakkig te lezen. Als zodanig maakt nepnieuws gebruik van deze gewoonte. De valkuil van het verspreiden van niet-geverifieerde informatie zit in de manier waarop de informatie wordt gemaakt en versierd. Inhoud met pakkende koppen of gedramatiseerde titels, die doorspekt zijn met verzen uit de Heilige Qur’ān, fragmenten van ahadīth of citaten van religieuze Schriftgeleerden lijkt geloofwaardig in de ogen van de lezer. Wanneer we iets zien dat in overeenstemming is met onze overtuigingen, geloven we er onmiddellijk in. Het vertaalt zich dan als een impuls – of een kracht – voor ons om ernaar te handelen. Meestal delen we deze informatie.

De verspreiding van verzonnen nieuws en geruchten is terug te voeren op de islamitische geschiedenis. In de Heilige Qur’ān illustreert Soera An-Nur hoe de Profeet Mohammed ﷺ en zijn familie het slachtoffer werden van nepnieuws. In de ongelukkige aflevering werd Sayyidah Aisha Siddiqāh (radi Allāhu anha)  de vrouw van de Profeet Mohammed ﷺ beschuldigd van het hebben van een affaire met een van de metgezellen van de Profeet Mohammed ﷺ genaamd Safwan (radi Allāhu anhu). De verspreiding van deze valse informatie veroorzaakte spanningen binnen de familie van de Profeet Mohammed ﷺ en de ouders van Sayyidah Aisha Siddiqāh (radi Allāhu anha). Het incident heeft de Profeet Mohammed ﷺ echt van streek gemaakt. Na een maand kwam er een einde aan deze noodlottige episode toen de beschuldigingen nep bleken te zijn en Sayyidah Aisha Siddiqāh (radi Allāhu anha) onschuldig werd bevonden.

Allāh Ta’ālā openbaart:

 لَّوْلاۤ إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ ٱلْمُؤْمِنُونَ وَٱلْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً وَقَالُواْ هَـٰذَآ إِفْكٌ مُّبِينٌ

“Waarom dachten de gelovige mannen en vrouwen, toen zij dit hoorden geen goed over hun eigen mensen en zeiden: “Dit is een openlijke lastering?” Surah an-Noor (het Licht), H24, vers 12

In de realiteit van vandaag werd de term ‘nepnieuws’ mainstream vanwege een overvloed aan desinformatie online, niet alleen bij de Nederlandse overheden maar ook onder de burgers. Alleen al in 2018 waren er meer dan 1,8 miljard websites! Bovendien heeft het gebruik van sociale mediaplatforms, zoals Facebook, Twitter en Whatsapp, de manier waarop we communiceren en informatie delen drastisch veranderd. Met de overvloed aan informatiestromen van vandaag, hoe weten we wat goed, positief en gezond is voor onze consumptie?

Allāh Ta’ālā openbaart:

يٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ آمَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوْلاً سَدِيداً

“O, gij die gelooft! Vreest Allāh en spreekt de waarheid.” Surah al-Ahzāb (de confrères), H33, vers 70

 يَٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ بِٱلْقِسْطِ شُهَدَآءَ للَّهِ وَلَوْ عَلَىۤ أَنْفُسِكُمْ أَوِ ٱلْوَٰلِدَيْنِ وَٱلأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيّاً أَوْ فَقِيراً فَٱللَّهُ أَوْلَىٰ بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ ٱلْهَوَىٰ أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيراً

“O, gij die gelooft, weest voorstanders der rechtvaardigheid, getuigen voor Allāh, zelfs al was het tegen uzelf, of ouders en verwanten. Hetzij rijk of arm, Allāh is beter dan beiden. Volgt niet de begeerten, opdat gij niet onrechtvaardig zult zijn. En als gij de waarheid omzeilt of er u van afwendt, Allāh is goed op de hoogte van wat gij doet.” Surah an-Nisā (de vrouwen), H4, vers 135

Het zoeken naar waarheid dreef vroege islamitische denkleiders ertoe om een toewijding aan de waarheid na te streven in alle aspecten van de samenleving. Ibn al-Haytham, die door velen wordt beschouwd als de eerste wetenschapper, schreef: “De plicht van de man die de geschriften van wetenschappers onderzoekt, als het leren van de waarheid zijn doel is, is om zichzelf een vijand te maken van alles wat hij leest, en … het van alle kanten aan te vallen. Hij moet zichzelf ook verdenken terwijl hij zijn kritisch onderzoek ernaar uitvoert, zodat hij kan voorkomen dat hij in vooroordelen of clementie vervalt.”

Wat bedoelde Ibn al-Haytham met zijn boodschap: “Neem zijn geschriften en verklaringen niet alleen voor waar aan, maar verifieer het.”

Kritisch denken en een vraag naar bewijs was een overheersend aspect van de islamitische praktijk.

Allāh Ta’ālā openbaart:

 يٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ آمَنُوۤاْ إِن جَآءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوۤاْ أَن تُصِيبُواْ قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُواْ عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ

وَٱعْلَمُوۤاْ أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ ٱللَّهِ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِّنَ ٱلأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَـٰكِنَّ ٱللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ ٱلإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ ٱلْكُفْرَ وَٱلْفُسُوقَ وَٱلْعِصْيَانَ أُوْلَـٰئِكَ هُمُ ٱلرَّاشِدُونَ

فَضْلاً مِّنَ ٱللَّهِ وَنِعْمَةً وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

“O gij gelovigen, indien een slecht persoon u nieuws brengt, onderzoekt het nauwkeurig opdat gij sommige mensen niet in onwetendheid schaadt en naderhand spijt krijgt van hetgeen gij hebt gedaan.

En weet, dat de boodschapper van Allāh onder u is; als hij in verschillende opzichten aan uw wensen gehoor zou geven zoudt gij zeker in moeilijkheden zijn geraakt, maar Allāh heeft in uw hart het geloof dierbaar en schoon gemaakt, en ongeloof, buitensporigheid en ongehoorzaamheid afkeurenswaardig. Zo zijn zij, die het rechte pad volgen,

Door de genade en gunst van Allāh. Allāh is Alwetend, Alwijs.” Surah al-Hujurāt (de binnenkamers), H49, verzen 6-8

Dit vers raadt ons aan om nieuws te verifiëren voordat we actie ondernemen. Vandaag de dag is het belangrijker dan ooit om dit advies op te volgen. Artificial Intelligence, malware, virussen en trojaanse paarden die zijn ontwikkeld om computers te infecteren, kunnen hardware en infrastructuur beschadigen. Nepnieuws, alternatieve feiten of gewoon leugens gedragen zich ook als virussen die de menselijke geest kunnen beschadigen en onze samenlevingen op een veel duivelsere manier kunnen corrumperen.

Wie zijn de mensen die nepnieuws verzinnen en verspreiden?

Deze mensen behoren tot de groepen roddelaars, leugenaars en Dajjāl. Zij zullen een enorme straf krijgen in het Vuur van de Hel.

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ، حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ، وَوَكِيعٌ، عَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ مُجَاهِدٍ، عَنْ طَاوُسٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ـ صلى الله عليه وسلم ـ بِقَبْرَيْنِ جَدِيدَيْنِ فَقَالَ ‏ “‏ إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَكَانَ لاَ يَسْتَنْزِهُ مِنْ بَوْلِهِ وَأَمَّا الآخَرُ فَكَانَ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ ‏”‏ ‏.‏

Hazrat Ibn ‘Abbās (radi Allāhu anhu) meldde: “De Boodschapper van Allāh Ta’ālā passeerde twee graven en hij ﷺ zei: ‘Ze worden gestraft, maar ze worden niet gestraft voor iets belangrijks. Een van hen was achteloos om te voorkomen dat urine op zijn kleren kwam, en de andere liep rond met het verspreiden van kwaadaardige roddels.” Sunan Ibn Majāh